Tags: , , ,

Kansenongelijkheid in het onderwijs & de rol van verwachtingen

De verwachtingen die een leerkracht heeft van een kind mede bepalen diens succeservaring. Vergroot het geloof in eigen kunnen van álle kinderen. De Transformatieve School, cultuuromslag en leerpotentie.

Kansenongelijkheid verkwist talent

Leerprestaties en het welbevinden van kinderen groeien door geloof in eigen kunnen. Dan komt talent tot wasdom. Hoe doe je dat als leerkracht? Hoe help je kinderen hun geloof in eigen kunnen vergroten? Kansenongelijkheid in het onderwijs is niet een gegeven maatschappelijk probleem dat als dusdanig zich manifesteert binnen de school. Wat is de invloed van de verwachtingen die een leerkracht heeft op de leerprestaties van het kind? En waarom is het van belang dat professionals binnen een schoolcultuur ook handelen vanuit gemeenschappelijkheid? Tijd voor een eerlijke blik naar binnen.

Alle mensen, onder andere door opvoeding en persoonlijke ervaringen, hebben vooroordelen ontwikkeld over bepaalde groepen. De uitdaging is echter om deze niet leidend te laten zijn in je houding, denken en gedrag.

Marzano, R.J. (2010). Art and science of teaching: high expectations for all

Groepsdynamiek en leerpotentie

Professionalisering is aan de orde van de dag. In de onderwijspraktijk zien mijn collega’s en ik scholen die jaar in jaar uit investeren in precies dat. Het didactisch of pedagogisch handelen staat dan bijvoorbeeld centraal. Leerkrachten krijgen nieuwe inzichten met betrekking tot kennisoverdracht. Geweldig om te zien hoe zodoende, jaar in jaar uit, de leerkracht geholpen wordt te groeien. Dit alles om hen professioneel stevig(er) in hun schoenen te doen staan, om hun competenties te versterken.

Het valt mij keer op keer op hoe leerkrachten didactisch sterk uit de verf kunnen komen, maar het uitdagend en soms zelfs spannend blijven vinden om sturing te geven aan de groepsdynamiek in het klaslokaal. Het omgekeerde zie ik overigens ook vaak gebeuren. Een pedagogisch sterke leerkracht geeft adequaat sturing aan de groepsdynamiek, zonder de volledige leerpotentie van alle kinderen te benutten. Eigenlijk blijft een belangrijke schakel van de professie onderbelicht.

Inclusieve didactiek & leerpotentie

Maar al te vaak is het niet beheersen van een inclusieve didactiek debet aan het feit dat doorlopend dezelfde kinderen succeservaringen opdoen. Alle didactische en pedagogische skills ten spijt. Hoe goed je deze ook toepast, het is niet vanzelfsprekend dat de leerprestaties van alle kinderen daarvan beter worden. Het is belangrijk dat onderwijsprofessionals ervan overtuigt zijn dat alle kinderen in staat zijn om het maximale uit zichzelf te halen. En dat die kinderen het vertrouwen krijgen, opdat die leerpotentie ook bewaarheid wordt. De praktijk laat nu helaas zien dat dit niet aan de orde van de dag is. Integendeel.

Het is zo belangrijk dat bij docenten de wil bestaat om te geloven dat alle leerlingen succesvol kunnen zijn en dat de docenten willen geloven dat hun eigen verwachtingen daar grotendeels aan ten grondslag liggen

Selectieve onderstroom funest

Kinderen die opgroeien in een leeromgeving waarin de verwachtingen van leerkrachten overwegend hoog en positief zijn, presteren ook daadwerkelijk meer en beter. In onderwijskundige literatuur wordt dit veelvuldig aangevoerd en ook de praktijk laat dit zien. Ik kom het vaak tegen in mijn werk voor De Transformatieve School. Communicatiestijlen en handelingen voeden dit mechanisme. Leerkrachten zijn zich dit doorgaans niet bewust. Dagelijks zien wij tijdens lesbezoeken leerkrachten die onbewust meer aandacht, beurten en complimenten geven aan bepaalde kinderen.

In de nagesprekken met leerkrachten blijkt dat zij, veelal onbewust, hogere verwachtingen van sommige kinderen hebben. Het versterken van het pedagogisch-didactisch handelen van de leerkracht is dus niet voldoende. Dat is het probleem niet in deze. Als we niet gaan inzien en erkennen dat over de hele linie generaties kinderen tekort worden gedaan en structureel worden ondergewaardeerd, blijft het dweilen met de kraan open. Het gaat echt om de bewustwording van de invloed van verwachtingen. Daarmee is een wezenlijk verschil te maken.

Mattheuseffect legt de lat laag

Een groei op het pedagogisch en didactisch handelen betekent niet per definitie dat leerkrachten ook bewust hogere verwachtingen ontwikkelen of een meer objectieve blik gaan bezigen. Wanneer hoge positieve verwachtingen uitblijven zullen kinderen niet presteren naar hun leerpotentie. Het is immers de leerkracht die aan de hand van persoonlijke percepties het leren organiseert, stuurt en hier meer of minder effectieve feedback op geeft.

De invloed van verwachtingen staat gelijk aan hoe hoog de lat wordt gelegd voor kinderen. Zoveel kunnen we wel stellen. Wanneer de lat structureel lager wordt gelegd, dan zullen kinderen niet de sprong maken die zij in potentie in zich hebben. Ergo: geen gelijke kansen.

Kinderen van wie weinig wordt verwacht, die vaker onderschat worden, krijgen minder aandacht. Sterke kinderen worden sterker. Minder sterke kinderen maken niet de potentiële ontwikkeling door die ze in zich hebben. De prestatiekloof tussen de door de leerkracht hoog en laag geschatte kinderen neemt hierdoor alleen maar toe. Aldus een element van self forfilling prophesie, dat het Mattheuseffect-mechanisme in stand houdt.

Prestatiekloof door verwachtingspatroon

In het programma van De Transformatieve School zetten leerkrachten en coaches zich in om dit onderwijs-sociologische mechanisme te doorbreken. Verschillen in leerprestaties zullen altijd blijven bestaan. Tegelijkertijd kunnen we niet genoeg belichten welk verschil de onderwijsprofessional kan maken. De verwachtingen die die leerkracht zendt, kunnen talent doen groeien. Deze deels onbewuste verwachtingen zijn nu mede debet aan de groeiende prestatiekloof in het onderwijs. Lage verwachtingen hebben een versterkend effect op de toenemende kansenongelijkheid. Het handelen van de leerkracht is daarmee grotendeels te herleiden tot diens verwachtingen van de kinderen.

Wat er gebeurt in de klas:

  • Kinderen van wie hogere verwachtingen bestaan, blijken meer tijd te krijgen om tot het goede antwoord op een vraag te komen.
  • Kinderen van wie hogere verwachtingen bestaan, krijgen over het algemeen effectievere feedback, die meer focust op het leerproces. Dit draagt bij aan het geloof in eigen kunnen van deze kinderen (self efficacy).
  • Kinderen van wie lagere verwachtingen bestaan, komen simpelweg minder vaak aan de beurt. Zij krijgen minder uitdagende opdrachten. Zij krijgen zo minder gelegenheid om succeservaringen op te doen tijdens het leren.

Kansenongelijkheid keren

Sinds 2013 is De Transformatieve School actief als professionaliserings- en cultuurveranderingsprogramma binnen het grootstedelijk onderwijs. Inmiddels zijn er meer dan 40 scholen die als community op bovenstaande vraagstukken inzetten. Zij zetten er als gehele organisatie bewust op in om kinderen meer gelijke kansen te bieden. De Gelijke Kansen Alliantie (OCW) samen met de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Tilburg bieden 1500 leerkrachten in het PO, VO en MBO een professionaliseringstraject.

Docent-coaches hebben inmiddels meer dan drieduizend lesobservaties verricht. Hierop volgt telkens een reflectief nagesprek met de leerkracht. Om kansengelijkheid binnen het onderwijs te vergroten wordt onder andere ingezet op een groter geloof in eigen kunnen bij kinderen. Daarnaast wordt doelbewust ingezet op een gezonde schoolcultuur.

Schoolcultuur & onderadvisering

Juist binnen de schoolmuren moeten we het gesprek over kansengelijkheid voeren. Uiteindelijk draait het om het benutten van het talent van alle kinderen. Door de instelling als geheel. Door het instituut school. Juist daar, waar we een veilige plek willen bieden en waar leerlingen de kans krijgen om als kleine burgers hun mini-samenleving op te bouwen, onder leiding van leerkrachten die hier sturing en invulling kunnen geven, maar ook de ruimte bieden aan leerlingen om zichzelf te mogen blijven. Zo’n veilige haven die in een kansarme wijk al niet vanzelfsprekend is, maar ook in andere gebieden niet altijd vanzelfsprekend is.

De afgelopen vijf jaar heeft de Onderwijsinspectie herhaaldelijk geconstateerd dat kinderen met dezelfde cognitieve capaciteiten geen gelijke kansen krijgen. In de praktijk betekent dit onder andere dat kinderen met ongeveer dezelfde onderwijsresultaten verschillende uitstroomniveaus geadviseerd krijgen. 

Het inspectierapport van 2019 concludeert dat de kansenongelijkheid in het onderwijs hardnekkiger is in en rond grote steden. Kinderen die opgroeien in sociaal zwakkere milieus:

  1. hebben een grotere kans op onderadvisering bij de overgang van het PO naar het VO,
  2. onderwijsprofessionals hebben lagere verwachtingen van hen.

Artikel vervolgt, lees verder: Jouw verwachtingen zijn hun kansen


 Dit artikel verscheen eerder in Praxis Bulletin, dit betreft een ingekorte versie. 

Meer lezen?

Onderwijscommunity: Het verstaan van straatcultuur voorkomt veel problemen

Onderwijscommunity: Podcast met Ilias el Hadioui door Remco Pijbers van Kennisnet

Ministerie van OCW: Gelijke Kansen Alliantie

Joanne Bouman: De invloed van verwachtingen in het klaslokaal

Tags: , , ,
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Ook Interessante Artikelen

Leidinggeven aan curriculumontwikkeling

Er is in het primair onderwijs momenteel veel te doen om allerhande curriculumontwikkelingen. Deze ontwikkelingen komen echter niet altijd goed van de grond, leiden niet altijd tot de gewenste resultaten…
Lees verder

Bezoeker!

Community Leden

Alle Leden >>>

Whitepaper arbeidsmarkt

Whitepaper onderwijs arbeidsmarkt

Whitepaper digitale toepassing didactiek

didactiek download

Whitepaper Werkstress de baas

HR download onderwijs

Whitepaper Hybride leeromgeving

Leeromgeving download

Whitepaper maatschappij

Maatschappij onderwijs download

Whitepaper onderwijsontwikkeling

onderwijsontwikkeling download

Whitepaper effectief afstandsonderwijs

Onderwijs organiseren download

Whitepaper professionalisering

onderwijs professionalisering download

ICT-gebruik in het onderwijs

Onderwijs Technologie download

Registreer je als lid

Artikelen & Blogs

Apps & Tools

🙁

WORD LID

Met Onderwijscommunity maken we het werkveld iedere dag een stukje beter en mooier. Meld je gratis aan als lid, maak verbinding, haal én breng kennis, maak je eigen ledenprofiel, connect met andere leden en meer.

PUBLICEER

Heb je een uniek en interessant artikel geschreven en denk je dat deze interessant kan zijn voor de leden van Onderwijscommunity? Stuur deze dan in via het formulier en wij gaan er mee aan de slag.

ADVERTENTIE

In de spotlight

Vacature

Schooldirecteur | Margrietschool

Boek

Burgerschap is zorgen voor jezelf, zorgen voor elkaar en voor de aarde waar we op wonen.

DOEboek Burgerschap: 100 acties om de wereld mooier te maken

Kalender

Bouwen maar HJK banner Landelijk congres Jonge Kind-600x275a
landelijk congres bouwen maar banners-600x627a

Landelijk congres Jonge Kind 2024: Bouwen maar!

App

Picoo stimuleert actief samen spelen onder kinderen met de eerste interactieve spelcomputer voor buiten. Zonder scherm! Zo combineert Piccoo het avontuurlijke van buitenspelen met het interactieve van gamen. Eindeloos speelplezier dus! 
gamification onderwijs

Picoo – gameconsole voor buitenspelen